Kapitülasyon İngilizce capitulation'dan gelir. Onun kökü Fransızca capituler, onun da kökü, "bir başlık altında sıralama" anlamına gelen Latince "capitulare"dir. Capitulation "bir hasma veya arzu edilmeyen bir talebe karşı koymaktan vazgeçme" halidir. Diğer bir anlatımla, teslim olma.
Osmanlılar 16'ıncı asırdan itibaren batılı devleterle kapitülasyon anlaşmaları imzalamaya başladı. Yabancı devlet vatandaşlarına imtiyazlar tanındı. Yabancılar üzerindeki bazı hükümranlık haklarından vazgeçildi. Bu haklar kapitülasyon anlaşması imzalayan devletlere devredildi. Kapitülasyonların amaçlarından biri Batılıların Osmanlı İmparatorluğu'nda ve Osmanlı İmparatorluğu ile daha rahat ve güvenli ticaret yapmasını sağlamaktı. Osmanlı kapitüle oldu çünkü gittikçe daha büyük sermaye gerektiren ve karmaşık kontratlara dayanan uluslararası ticareti düzenleyecek yasalar ve adli düzene sahip değildi. Osmanlı hukuku çağdaş ekonomik gelişmelere ayak uyduramadı. Batılılar, kapitülasyonlarla kendi yasalarının Osmanlı topraklarında geçerli olmasını sağladılar.
Hükümetin Uluslararası Para Fonu (IMF) ile ilişkisi de bir türlü kapitülasyon ilişkisidir. Özde, IMF'in gerçekleştirmeye çalıştığı şey, Türkiye'nin uluslararası camia ve özellikle Batı için güvenli ve sağlıklı bir ticaret ortağı olarak varlığını sürdürmesini sağlamaktır.
Basite indirgeyerek anlatacak olursam:
Batı için Türkiye büyük ve kârlı bir pazardır. Kötü hükümet, rüşvet ve yolsuzluk Türk pazarını çökertti. Uluslararası camianın çıkarları bu pazarın açık kalmasını ve ticaretin devam etmesini gerektiriyor. IMF'in empoze ettiği mali disiplin, ekonomik politikalar ve reformlar buna yöneliktir. Açtığı krediler ise bu amacı gerçekleştirilmesi için hükümete ve Meclis'e verilen bir türlü sübvansiyon, teşvik primidir.
Dışarıdan baskı ve mali destek olmadan ülkenin talep ettiği ve çıkarına olan önlemleri almayan ve reformları yapmayan bir Meclis'e ve hükümete sahibiz. (Böyle bir meclis ve hükümetin üyelerinin cebine daha çok para koymak için yasa geçirmesi neden bu kadar şaşkınlık yarattı?)
Osmanlı o çağın gerekirdiği ekonomik koşullara çerçeve sağlayacak yasal ve idari ortamı sağlayamadığı için artan ticaret ve başlayan endüstrileşmenin yarattığı servetten pay alamadı. Zayfladı ve battı.
Osmanlı'nın ardından gelen Cumhuriyet de çağın gerektirdiği ekonomik koşullara çerçeve sağlayacak yasal ve idari ortamı sağlayamadı. Zayıfladı ve batıyor.
O zamanlar kapitülasyonlar vardı. Şimdi IMF var.
Özünde olay bu kadar basit. Türkler için, o zamanlar da kötü bir hükümet vardı, şimdi de kötü bir hükümet var.
